klik hier om naar mijn hoofdpagina te gaan

english


Sinterklaas en Zwarte Piet


Een Spaanse bisschop uit Myra

De eerste telefoonverbinding in Maastricht werd in 1880 aangelegd tussen twee winkels van de heer Maussen. In 1932 werd er in zijn nieuwe warenhuis ook de eerste tl-verlichting geïnstalleerd.
Met deze ondernemende firma wilde Sinterklaas graag zaken doen. In de jaren vijftig ontving hij er de kinderen van winkelende moeders. Op de foto hieronder ziet u hoe mijn grote broer en ik door de goede bisschop berispt werden. Want zijn slimme knecht, naast hem, had hem alles verteld wat wij hadden uitgespookt.
Zestig jaar later kan ik over het exotische tweetal niets kwaads bedenken. Terwijl de wind hoorbaar door de bomen waaide, reed de goede Sint op zijn brave schimmel over de daken. Zwarte Piet mikte door de een of andere schoorsteen cadeautjes in onze schoenen, nadat hij op wonderbaarlijke wijze de wortelen voor het paard eruit had gevist.
Op school werd vanaf het derde leerjaar uitgelegd dat de echte Sint Nicolaas nooit met een stoomboot uit Spanje is gekomen. Hij was in lang vervlogen tijden bisschop van Myra, wat nu in Turkije ligt, en zijn relieken liggen in het Italiaanse Bari. Maar hij heeft, naar verluidt, wel door een openstaand raam met goud naar arme meisjes gesmeten. Uiteindelijk werd hij de patroon van, onder meer, zeelieden en kinderen.


Makkers, staakt uw wild geraas!

In de jaren twintig stond Sinterklaas ook al bekend als een echte kindervriend, maar dan wel een strenge. Wie zoet was kreeg lekkers, wie stout was de roe. Mijn eigen vader was toen nog een ondeugend jongetje, en werd bij een optreden van Sint op school zonder pardon door Zwarte Piet in een zak gestopt. Als het schoolhoofd niet tussenbeide was gekomen, was hij vast en zeker meegenomen naar Spanje.
Tot ver in de vorige eeuw werd Zwarte Piet door jonge vaders nog als boeman gebruikt, hoewel men de opvoedkundige waarde steeds meer betwijfelde. De vader belde dan met Zwarte Piet om hem in te lichten over stout gedrag, terwijl de moeder bezorgd naar de angstige kinderen keek.
Hoe komt onze goedheiligman nu aan zo'n lachende knecht met sadistische trekjes? Ook zonder het leesboekje 'Sint Nicolaas en zijn Knecht' van een negentiende-eeuwse onderwijzer zou Zwarte Piet in een of andere gedaante tot in onze tijd hebben voortbestaan. Want in andere landen treden soortgelijke figuren op, ook al zijn deze niet altijd zwart. Zo heb je in Duitsland de Knecht Ruprecht en in Frankrijk Vader Zweep (Père Fouettard). In en rondom de Alpen heeft Sint Nicolaas als hulpje een zeer angstaanjagende figuur, genaamd Klauw (Krampus). Deze heeft een duivelsmasker op, of is zwart geschminkt.


Wodan

Wetenschappelijk onderzoek van de folklore in Noordeuropese landen toont aan dat er veel overeenkomsten bestaan tussen Sinterklaas en de germaanse oppergod Wodan.
Zoals Sinterklaas bij nacht en ontij door de lucht galoppeert, zo ook Wodan op zijn achtvoetige paard Sleipnir. Frappant is dat Wodan begeleid wordt door twee zwarte raven die hem alles vertellen wat zij hebben gezien of gehoord. Onze verre voorouders vonden ook al een soort taaitaaipoppen onder het gat in het dak waardoor de rook van het haardvuur naar buiten kronkelde. Deze poppen moesten zorgen voor vruchtbaarheid.
Onder de germaanse mannen heerste het recht van de sterkste. Ze doen me denken aan leden van hedendaagse motorclubs. Ze dronken veel bier en dobbelden met hun eigen vrouwen als inzet. Vechten was hun lust en hun leven. Wie stierf in de strijd, kon in het Walhalla eeuwig verder vechten.
De germaanse mannen vormden ook mannenbonden, zoals de huidige motorclubs, want dan kon niemand hen iets maken. Ze reden in een Wilde Jacht op bokken achter Wodan aan door de lucht. In de folklore hadden verklede jongemannen tot in de vorige eeuw op bepaalde dagen het recht om rond te rennen en te stelen of achter meisjes aan te jagen.
Het christendom heeft heel langzaam alle criminele gebruiken verzacht en omgevormd tot onschuldig vermaak. Wodan werd langzaam maar zeker teruggebracht tot Satan, en Sinterklaas kwam gaandeweg voor hem in de plaats en nam de zachte trekjes van de een-ogige god over. De duivelse trekjes, echter, werden overgedragen op figuren als Krampus en Zwarte Piet.


Puk en Muk

Toen ik klein was, was de Kerk behoorlijk zelfgenoegzaam. In de missieblaadjes werd verteld hoe bijgelovig de zwartjes waren, en hoe nodig het was om hen tot het ware geloof te bekeren. Maar, met alle respect, de missionarissen vertelden gewoon wat ze aantroffen, en er was in Afrika veel bijgeloof.
In de boekjes van Puk en Muk was de Afrikaanse medicijnman een boef, en er waren in Afrika dan ook veel boeven onder de medicijnmannen. In een ander boekje kregen Puk en Muk een zwart vriendje dat Moortje heette. In mijn beleving was dat een heel slim kereltje, in ieder geval slimmer dan Muk.
Men gaf toe dat zwarte mensen hun eigen kwaliteiten hadden. Ze protesteerden niet als men zei dat Oost-Afrikanen vaak goed kunnen hardlopen.
De vrouwen werden ook nog in haar eigenheid gewaardeerd. Zo was er bij Puk en Muk een dikke moeke, tante Kee, die altijd vrolijk met taartjes en kleertjes in de weer was.
Dat wil natuurlijk niet zeggen dat vrouwen of zwarten geen kwaliteiten kunnen hebben die vroeger vaak aan blanke mannen werden toegeschreven. Ze zijn nu al zo geëmancipeerd dat in 2009 Barack Obama, een zwarte man, de Amerikaanse president was, en Hillary Clinton, een vrouw, zijn minister van buitenlandse zaken.


Zeurpieten

Dat brengt me op de discussie over Zwarte Piet, als zou het verschijnsel Zwarte Piet getuigen van racisme. De aanhangers van deze stelling zijn zeurpieten.
Als men sommige Pieten oranje gaat schminken in plaats van zwart, en andere groen, dan leidt dit tot vervlakking van het sinterklaasfeest. Alsof het feest niet voortleeft door de herinnering en de traditie.
Vervlakking treedt ook op als men de sinterklaasliedjes gaat aanpassen. "Daar onder in die zak daar ligt een hele grote plak", dat klinkt toch spannender dan "daar onder in die zak daar ligt het allermooiste pak", juist omdat we niet precies weten wat een 'plak' is.
De stelling heeft ook maar weinig aanhangers, en deze mensen zijn blijkbaar niet precies op de hoogte van onze sinterklaastraditie.
Is het niet prachtig dat sommige mensen zwart zijn, en andere wit, of een kleurtje tussen zwart en wit in? En dat ongeveer de helft van de mensen man is, en de andere helft vrouw? Wat is er mis met een zwarte vrouw met volle lippen?
Dan vind ik het zielig als iemand een kinderfeest wil verpesten omdat iedereen gelijk zou moeten zijn.
Er is misschien wel een ludieke remedie tegen deze flauwekul: dat de Knecht Ruprecht uit het bos komt, zoals op het plaatje hieronder, en de zielepieten in de zak stopt.
Hij zou op bijval van onze geëmancipeerde Zwarte Pieten mogen rekenen.
Maar ach ... zo belangrijk is het ook weer niet.


Literatuur

1) F.E.Farwerck Noordeuropese mysteriën en hun sporen tot heden, Uitgeverij Ankh-Hermes bv Deventer 1970

2) Puk en Muk door Afrika, Drukkerij rk jongensweeshuis Tilburg 1937

3) Google, wikipedia, youtube, etc.


klik hier om naar mijn hoofdpagina te gaan